Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση

Ως παράγοντες µάθησης νοούνται όλα τα στοιχεία που είναι δυνατό να επηρεάσουν τη διαδικασία και το αποτέλεσµα της µάθησης. Άλλοι από τους παράγοντες προέρχονται από το ίδιο το άτοµο που µαθαίνει, άλλοι σχετίζονται µε το ίδιο το αντικείµενο της µάθησης και άλλοι έχουν ως πηγή τους το περιβάλλον. Επειδή οι παράγοντες διαφέρουν από άτοµο σε άτοµο, ως εκ τούτου και η ικανότητα για µάθηση, αλλά και ο τρόπος µε τον οποίο µαθαίνει ο καθένας διαφέρουν. Η διαχείριση των προβληµάτων που αφορούν στις διαφορές µάθησης και στους παράγοντες που τις προκαλούν είναι καίριας σημασίας για τη διδασκαλία. Σύμφωνα με τον Α. Χαραλαµπόπουλο (2001), οι παράγοντες που επηρεάζουν τη µάθηση και διαφοροποιούν τα αποτελέσµατα της διδασκαλίας κατατάσσονται σε τρεις µεγάλες κατηγορίες:

Α. Στην πρώτη εντάσσονται οι ικανότητες, τα κίνητρα και η ετοιµότητα των µαθητών.

• Ικανότητες: Η διδασκαλία γίνεται περισσότερο αποτελεσµατική, όταν καλλιεργεί και προάγει τις γενικές και ειδικές ικανότητες των µαθητών. Οι γενικές σχετίζονται µε τη νοηµοσύνη, ενώ οι ειδικές µε ορισµένες κλίσεις (µουσική, ζωγραφική, χορός, κ.λ.π.).
• Κίνητρα: Κίνητρο (ή παρώθηση) καλείται ο συνειδητός ή ασυνείδητος παράγοντας, ο οποίος διεγείρει, διατηρεί, ρυθµίζει, στηρίζει και κατευθύνει τη συµπεριφορά του ατόµου προς ένα σκοπό. Η διαδικασία της µάθησης κατευθύνεται και ενισχύεται από τα κίνητρα της ανθρώπινης συµπεριφοράς.
• Ετοιµότητα: Ο όρος ετοιµότητα δηλώνει την απόκτηση κάποιου βαθµού φυσιολογικής και ανατοµικής ωριµότητας και την ύπαρξη ενός επαρκούς υποβάθρου εµπειριών που θεωρούνται απαραίτητα για την απόκτηση νέων προσόντων.

Β. Στη δεύτερη οι εµπειρίες, η προσαρµογή και η υγεία.

• Εµπειρία: Εµπειρία είναι ένα δυναµικό σύνολο εντυπώσεων, αντιλήψεων, διανοηµάτων, συναισθηµάτων και δεξιοτήτων. Είναι καθετί που απολαµβάνουµε, καθετί από το οποίο υποφέρουµε, καθετί που ζούµε µε τη συµµετοχή των αισθήσεων, των συναισθηµάτων και των άλλων πνευµατικών λειτουργιών.
• Προσαρµογή: Ο όρος αναφέρεται στην ικανότητα του ατόµου να ζει αρµονικά µε το περιβάλλον του διατηρώντας ταυτόχρονα άθικτη την προσωπική του ακεραιότητα. Όταν ο µαθητής κατορθώσει να προσαρµοστεί στο σχολικό περιβάλλον, τότε εντάσσεται αρµονικά µέσα σε αυτό και θέτει σε λειτουργία τη διαδικασία της µάθησης.
• Υγεία: Η υγεία αναφέρεται στην καλή φυσιολογική λειτουργία των εξωτερικών και εσωτερικών οργάνων του οργανισµού ενός ατόµου, αλλά και στην ψυχική του υγεία που προέρχεται κυρίως από την προσαρµογή, την ικανοποίηση των ψυχικών του αναγκών και την αποφυγή των συγκρούσεων.

Γ. Στην τρίτη η µέθοδος, η σχολική ατµόσφαιρα και ο εκπαιδευτικός.

• Μέθοδος: Είναι ο δρόµος που ακολουθεί η διδασκαλία για να φτάσει στους στόχους της. ∆εν υπάρχει µία µέθοδος για όλες τις περιπτώσεις, για όλους τους µαθητές και για όλους τους εκπαιδευτικούς, αφού κάθε φορά είναι διαφορετικοί οι επιδιωκόµενοι σκοποί, διαφορετική η φύση του αντικειµένου της διδασκαλίας, διαφορετικό το επίπεδο και η ιδιοσυγκρασία των µαθητών.
• Σχολική ατµόσφαιρα: Οι σχέσεις διδασκόντων - διδασκοµένων είναι ένας σηµαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη µάθηση. Έρευνες έχουν αποδείξει όχι µόνο τη θετική ψυχολογική επίδραση µιας τέτοιας στάσης του εκπαιδευτικού πάνω στους µαθητές, αλλά και την αύξηση στην επίδοση τους.
• Εκπαιδευτικός: Ο εκπαιδευτικός είναι υπεύθυνος για την οργάνωση, τον συντονισµό, την εκτέλεση και αξιολόγηση της διδασκαλίας. Χρέος έχει να µαθαίνει το µαθητή να µαθαίνει, να δηµιουργεί ένα δηµοκρατικό κλίµα µέσα στην τάξη και να προσπαθεί να βοηθά τους µαθητές στην επίλυση των προβληµάτων τους.

(Α. Χαραλαμπόπουλος, «Το πρόγραμμα της γλώσσας για το Δημοτικό σχοελίο: μια κριτική προσέγγιση». Στο Μάθηση και διδασκαλία της ελληνικής ως μητρικής και ως δεύτερης γλώσσας. Πρακτικά Συνεδρίου - επιμ. Μ. Βάμβουκας, Α. Χατζηδάκη, τ. Α, Αθήνα, Ατραπός, 2001).