Οι φάσεις της διδασκαλίας

Εφόσον έχει προηγηθεί η σύνταξη του σχεδίου μαθήματος της εκάστοτε διδακτικής ενότητας, καλούμαστε να υλοποιήσουμε τον σχεδιασμό μας στο πλαίσιο της διδασκαλίας μέσα στην τάξη. Βεβαίως, είναι χρήσιμο να έχουμε την ευελιξία, ώστε να αναπροσαρμόσουμε κάθε φάση της διδασκαλίας μας, αν κρίνουμε ότι οι συνθήκες της τάξης το απαιτούν. Η πορεία λοιπόν της διδασκαλίας μας διέρχεται από συγκεκριμένες φάσεις. Αυτές είναι οι ακόλουθες:

Α. Αφόρμηση:

Πρόκειται για την πρώτη φάση της διδασκαλίας μας και κρίνεται εξόχως σημαντική, καθώς στο πλαίσιο της αφόρμησης το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στο να αποσπάσουμε την προσοχή των μαθητών. Έτσι θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε τα κίνητρα μάθησης και ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την κατάκτηση του γνωστικού αντικειμένου από τους μαθητές. Κατά την αφόρμηση, θεωρείται σκόπιμο να προϊδεάσουμε τους μαθητές για το περιεχόμενο του νέου γνωστικού αντικειμένου, χρησιμοποιώντας εκπαιδευτικές τεχνικές που θα τους ξαφνιάσουν ευχάριστα και θα κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον τους για τη συνέχεια (π.χ. η τεχνική της αυτόματης γραφής, ο καταιγισμός ιδεών, το παιχνίδι ρόλων κ.ά.).

Β. Πληροφόρηση μαθητών για τους στόχους της διδακτικής ενότητας:  

Σ’ αυτή τη φάση της διδασκαλίας, καλούμαστε να ενημερώσουμε αδρομερώς τους μαθητές για το περιεχόμενο της ενότητας που πρόκειται να διδαχθούν. Οι μαθητές είναι χρήσιμο εκ των προτέρων να πληροφορηθούν επιγραμματικά το θέμα που θα κληθούν να διερευνήσουν, όπως και τον σκοπό για τον οποίο πρόκειται να ασχοληθούν με το εκάστοτε γνωστικό αντικείμενο.  Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι για το θέμα της νέας διδακτικής ενότητας τούς έχει προϊδεάσει και η φάση της αφόρμησης που προηγήθηκε.

Γ. Ανάκληση προαπαιτούμενης γνώσης:

Στη φάση αυτή της διδασκαλίας οι μαθητές καλούνται να ανακαλέσουν μνημονικά τις γνώσεις που κατέχουν από τη διδασκαλία προγενέστερων διδακτικών ενοτήτων. Με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται η διασύνδεση της νέας με την παρελθούσα γνώση και οι μαθητές αντιλαμβάνονται πληρέστερα τη διδασκαλία του νέου γνωστικού αντικειμένου ως συνέχεια ενός όλου, του οποίου ένα κεφάλαιο πρόκειται να μελετούν κάθε φορά στο πλαίσιο των μαθημάτων. Στο πλαίσιο της διδακτικής αυτής φάσης θα μπορούσε να ενταχθεί και η εξέταση των εργασιών της προηγούμενης διδακτικής ενότητας.

Δ. Προσφορά νέου γνωστικού αντικειμένου:

Πρόκειται για τη φάση της διδασκαλίας κατά την οποία καλούμαστε να προσεγγίσουμε ζητήματα περιεχομένου της νέας διδακτικής ενότητας. Σε αυτήν την φάση κρίνεται σκόπιμο να μεταχειριστούμε διδακτική μεθοδολογία και  εκπαιδευτικές τεχνικές που εμπλέκουν ενεργητικά τους μαθητές στην ερευνητική ανακάλυψη της γνώσης. Επιπρόσθετα, η χρήση των ψηφιακών οπτικοακουστικών μέσων δύναται να συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη πρόσκτηση της γνώσης από μέρους των μαθητών, που είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες. Στο τέλος της διδακτικής αυτής φάσης αναγκαίο είναι να προβούμε σε συνθετική εκτίμηση των ουσιωδών σημείων της ενότητας.

Ε. Εμπέδωση – Ανατροφοδότηση / Ανασύνθεση της γνώσης – Εξαγωγή συμπερασμάτων:   

Πρόκειται για τη διδακτική φάση κατά την οποία οι μαθητές καλούνται να ανασυνθέσουν τη γνώση που απέκτησαν, απαντώντας σε δραστηριότητες ή σε φύλλα εργασίας που τους έχουμε διανείμει. Κατά τη μαθησιακή αυτή διαδικασία δίδουμε αφορμές στους μαθητές να προβούν σε διαθεματικές νοηματικές προεκτάσεις, ενεργοποιώντας την προσωπική βιωματική εμπειρία τους.
Στο στάδιο αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά κόρον εκπαιδευτικές τεχνικές που παρέχουν τη δυνατότητα στους μαθητές να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους ατομικά ή στο πλαίσιο της ένταξής τους σε ομάδες (π.χ. αγώνες λόγων, δραματοποίηση / θεατρικό παιχνίδι / αυτοσχεδιασμός). Τέλος, κρίνεται αναγκαίο να παρακινήσουμε τους μαθητές στη διατύπωση τελικών συμπερασμάτων αναφορικά με το περιεχόμενο της ενότητας ή την υιοθέτηση από μέρους τους νέων στάσεων ή συμπεριφορών, ακόμα και να τους παρωθήσουμε να αναπτύξουν συγκεκριμένες δεξιότητες. Η χρήση διδακτικών εργαλείων και εποπτικών μέσων θεωρείται σημαντική και σε αυτήν τη διδακτική φάση.

• Χρήσιμες συμβουλές για τα φύλλα εργασίας:

Αναφορικά με τα φύλλα εργασίας που καλούμαστε να συντάξουμε, κρίνεται σκόπιμο να μεριμνήσουμε ώστε:
α. οι μαθητές να έχουν την ευχέρεια και την πρωτοβουλία να καλλιεργούν την ερευνητική τους ικανότητα και να αναπτύσσουν τον μηχανισμό της κριτικής σκέψης και αποτίμησης της εκάστοτε πληροφορίας,
β. να περιέχεται επαρκές πληροφοριακό υλικό και σαφείς οδηγίες προς τους μαθητές, ώστε οι τελευταίοι να διευκολύνονται στην προσπάθεια επίλυσης των δραστηριοτήτων και
γ. να μην καθοδηγούνται ασφυκτικά οι μαθητές σε κάθε τους ενέργεια.

Στ. Αξιολόγηση των μαθητών: 

Πρόκειται για την τελευταία φάση της διδασκαλίας, κατά την οποία ορίζονται οι εργασίες για τους μαθητές. Θεωρείται καλό να επιλέγονται ασκήσεις κλιμακούμενης δυσκολίας, κλειστού και ανοικτού τύπου, προφορικές και γραπτές, υποχρεωτικές και προαιρετικές, ώστε α. να παρέχεται η δυνατότητα ακόμα και σε «αδύνατους» γνωστικά μαθητές να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις που αυτές οι εργασίες έχουν και β. να δίδεται το δικαίωμα στους καταρτισμένους μαθητές να εκπονήσουν περισσότερο απαιτητικές εργασίες. Επιπρόσθετα, θα μπορούσαν να ανατεθούν ατομικές και ομαδικές εργασίες στους μαθητές, αν κρίνουμε ότι ένα θέμα είναι δυνατό να προσεγγιστεί καλύτερα αν οι μαθητές εργαστούν μέσα στο πλαίσιο μιας ομάδας.


• Χρήσιμες συμβουλές για την ανάθεση ομαδικών εργασιών:

α. Οι ομάδες 2 – 4 μαθητών μπορούν να οργανωθούν καλύτερα.
β. Είναι δυνατό η ίδια εργασία να ανατεθεί σε όλες τις ομάδες και να γίνει καταμερισμός διαφορετικού έργου σε κάθε ομάδα.
γ. Για την αποδοτικότερη λειτουργία των ομάδων, συστήνεται ο καταμερισμός εργασιών στο εσωτερικό κάθε ομάδας. Έτσι προβλέπονται τουλάχιστον 3 διακριτοί ρόλοι, αυτός του συντονιστή της ομάδας, του γραμματέα και του υπεύθυνου της παρουσίασης της ομαδικής εργασίας.